Po śmierci ojca – pułkownika regimentu – dziewiętnastoletni Tadeusz postanowił iść w jego ślady. Trafił do Warszawy, gdzie dostał się pod protekcję wpływowego rodu Czartoryskich. W stolicy młodzieniec rozpoczął edukację w Szkole Rycerskiej – placówce przygotowującej do służby przyszłych żołnierzy. Od pierwszych miesięcy nauki Kościuszko wykazywał niezwykłe talenty militarne. Przedmiotem jego szczególnego zainteresowania była inżynieria wojskowa.

W czasie studiów Kościuszko udał się do Francji, korzystając z królewskiego stypendium. W teorii miał tam studiowaćsztuki piękne, w praktyce miłość do militariów zwyciężyła. Tadeusz wciąż szkolił się w sztuce wojskowej, tym razem przez prywatne korepetycje.

Powrót do kraju okazał się dla Kościuszki twardym zderzeniem z rzeczywistością. Mimo dobrego wykształcenia, wojskowy nie był w stanie znaleźć dla siebie godziwej pracy. W pogoni za chlebem zdecydował się na podróż za ocean, aż do Ameryki.

Walcząca o niepodległość armia amerykańska niechętnie patrzyła na zawodowego oficera, którego trzeba było słono opłacać. Kościuszko szybko jednak udowodnił swoją wartość, a jego umiejętności fortyfikacyjne okazały się kluczowe podczas zwycięstwa wojsk amerykańskich pod Saratogą w 1777 r. oraz w trakcie kolejnych bitew, skutkujących porażką Europejczyków. Za zasługi wojenne, Kościuszko został mianowany amerykańskim generałem.

Po powrocie do kraju żył skromnie. Ideały wolnościowe nabyte w Ameryce wpłynęły na jego sposób postrzegania rzeczywistości. Kościuszko hołdował zasadom równości, czego dowodem był fakt, że mimo trudnej sytuacji materialnej obniżył chłopom podatki.

Wolnościowiec z doświadczeniem militarnym i rangą generała okazał się cennym nabytkiem dla Polaków, walczących z wojskami rosyjskimi. Kościuszko występował zbrojnie w obronie uchwalonej w 1791 r. Konstytucji 3 maja, a w 1794 r. stanął na czele powstania, znanego pod nazwą insurekcji kościuszkowskiej. Mimo wielu pomyślnych bojów – m.in. brawurowego zwycięstwa w bitwie pod Racławicami – powstanie upadło, a wraz z nim sama Polska.

Przegrany Kościuszko został wywieziony do Petersburga. Po wypuszczeniu z niewoli udał się do Ameryki po zaległy żołd, a następnie osiadł w Europie. Zmarł w Szwajcarii w 1817 r. Rok później jego ciało pochowano w kryptach królewskich na Wawelu, w Krakowie. Serce Kościuszki spoczywa w oddzielnej urnie, na Zamku Królewskim w Warszawie.

Czy wiesz, że… ?

• Nazwisko Kościuszko wywodzi się od przodka Tadeusza – Konstantego, którego nazywano zdrobniale Kostiuszką. Konstanty był dworzaninem króla Zygmunta I.
• Za zasługi w wojnie o niepodległość USA, Kościuszko otrzymał od przyszłego prezydenta George’a Washingtona parę pistoletów oraz szablę z napisem: Ameryka i Washington przyjacielowi swemu, Tadeuszowi Kościuszce.
• W Ameryce Kościuszko otrzymał posiadłość ziemską. Zlecił jej sprzedaż, a uzyskane pieniądze nakazał przeznaczyć na wykup i uwolnienie murzyńskich niewolników.
• Podczas powstania kościuszkowskiego, Kościuszko starał się zaangażować do walk chłopów. Z jego inicjatywy wydano tzw. Uniwersał Połaniecki, na mocy którego każdy biorący w walkach chłop mógł liczyć na złagodzenie obciążeń podatkowych.
• Pamięci Kościuszki poświęcono wiele pomników, nazw ulic i miejscowości na całym świecie. Najwyższy szczyt Australii nosi nazwę Góry Kościuszki. W 1823 r. w Krakowie usypano kopiec-mogiłę, upamiętniający polskiego generała. Całkiem niedawno, w 2010 r., odsłonięto również pomnik Kościuszki w Warszawie przy pl. Żelaznej Bramy.
• Tadeusz Kościuszko był patronem legendarnego myśliwskiego Dywizjonu 303, który wysławił się podczas walk w obronie Wielkiej Brytanii w czasie II wojny światowej. Jest w tym nieco ironii – jako amerykański dowódca Kościuszko walczył bowiem przeciwko Brytyjczykom.