Piłsudski urodził się w 1867 r. w Zułowie pod Wilnem, w zamożnej rodzinie ziemiańskiej pielęgnującej wartości patriotyczne. Ojciec Józefa walczył w powstaniu styczniowym w 1863 r., kiedy to Polacy podjęli kolejny już, nieudany wysiłek odzyskania niepodległości.

Młody Piłsudski – student medycyny na Uniwersytecie w Charkowie – kontynuował wolnościowe tradycje rodzinne, wstępując do socjalistyczno-rewolucyjnego ruchu Narodnaja Wola. Wywrotową działalność Józefa dostrzegły władze rosyjskie, wskutek czego wydalono go z uczelni i wręczono wilczy bilet, uniemożliwiając podjęcie nauki w innym miejscu.

Aby utemperować krewkiego młodzieńca, w 1887 r. zesłano go – pod zarzutem udziału w spisku na życie cara Aleksandra II – na pięcioletni pobyt na Syberii. Przebywanie w odosobnieniu tylko utwierdziło Józefa w słuszności jego rewolucyjnych dążeń. Kiedy w 1892 r. powrócił na ziemie polskie, od razu zaczął formować kolejną podziemną organizację – Polską Partię Socjalistyczną. Słowo partia nie zostało użyte przypadkowo – PPS miała bowiem stanowić zalążek przyszłego stronnictwa politycznego, działającego już w niepodległej Polsce.

Konspiracyjną działalność Piłsudskiego (m.in. nielegalne wydawanie pisma PPS pt. Robotnik) ponownie rozpracowano w 1900 r. Trafił on do więzienia w Cytadeli Warszawskiej, z którego udało mu się przenieść podstępem (udając obłęd) do szpitala w Petersburgu. Tam też długo nie zagrzał miejsca – uciekł dzięki pomocy jednego z polskich lekarzy.

Przez cały okres do 1918 r. Piłsudski czynił starania o odzyskanie przez Polskę wolności. Na początku w sposób radykalny (organizując bojówki, uczestniczące w zamachach mających na celu zdobycie pieniędzy i broni), z czasem stosując więcej elementów dyplomacji.

Podczas I wojny światowej przyszły marszałek stanął na czele doborowych oddziałów – Legionów Polskich. Mimo sojuszu z Niemcami i Austrią, w miarę postępu wojny Piłsudski wypowiedział sprzymierzeńcom posłuszeństwo, przez co został osadzony w więzieniu w Magdeburgu. Przebywał tam do listopada 1918 r., kiedy wojenna porażka Niemiec okazała się faktem, a państwo polskie mogło zostać na nowo odbudowane. 10 listopada Piłsudski przybył do Warszawy witany jak bohater, a dzień później Rada Regencyjna (tymczasowy organ władzy na ziemiach polskich) przyznała mu uprawnienia do kierowania armią. 11 listopada – dzień uzyskania przez Piłsudskiego zwierzchnictwa nad Wojskiem Polskim – to również oficjalna data odzyskania przez Polskę niepodległości.

Po 1918 r. Piłsudski czynił starania o odbudowę polskiego życia politycznego, stając się jednym z liderów PPS. Pełnił m.in. funkcje naczelnika państwa i ministra ds. wojskowych. W 1920 r. wysławił się raz jeszcze na polu walki, zwyciężając bolszewików w tzw. Bitwie Warszawskiej. W tym samym roku otrzymał tytuł pierwszego marszałka Polski.

Mimo stopniowego wycofywania się z życia politycznego, w 1926 r. Piłsudski postanowił powrócić do władzy – tym razem w ramach krwawego zamachu stanu (nazywanego od daty jego wybuchu – 12 maja – przewrotem majowym). Rządy piłsudczykowskie, nazywane też rządami sanacji (tzw. odrodzenia), charakteryzowały się dużym autorytaryzmem i bezkompromisowością wobec przeciwników politycznych. Mimo to, legenda marszałka pozostawała niezachwiana. Piłsudski pewnie dzierżył władzę aż do śmierci12 maja 1935 r. (w dziewiątą rocznicę zamachu stanu).

Zgon Józefa Piłsudskiego był zaskoczeniem dla całego narodu. Do ostatnich chwil marszałek ukrywał poważną chorobę – raka wątroby. Jego ciało pochowano w królewskiej krypcie na Wawelu w Krakowie. Serce – zgodnie z ostatnią wolą zmarłego – umieszczono w grobie matki na wileńskim cmentarzu na Rossie.

Czy wiesz, że… ?

• Piłsudski wypowiadał się z charakterystycznym, wileńskim akcentem. Jego słowa można usłyszeć na zachowanym nagraniu radiowym z 1924 r.
• Podczas pobytu na zesłaniu Piłsudski został uderzony przez rosyjskiego żołnierza kolbą karabinu prosto w twarz, tracąc dwa przednie zęby. Aby zamaskować ten fakt, zapuścił wąsy, które z czasem stały się jego znakiem rozpoznawczym.
• Józef Piłsudski miał dwie żony – Marię Juszkiewiczową i Aleksandrę Szczerbińską. Aby poślubić Marię, Piłsudski przeszedł na protestantyzm. Związek rozpadł się jednak po kilku latach. Maria do końca życia (zmarła w 1921 r.) nie godziła się na rozwód. Dopiero po tym czasie marszałek mógł zalegalizować związek ze Szczerbińską.
• Piłsudski był zwolennikiem prostego trybu życia. Na co dzień nosił zwykłą bluzę wojskową bez orderów, jeździł pociągami drugiej klasy, nie przepadał też za bezpośrednią asystą obstawy wojskowej.
• Marszałek był autorem kilku prac literackich. Zaliczają się do nich m.in. Wspomnienia o Gabrjelu Narutowiczu (1923), O wartości żołnierza Legjonów (1923), Rok 1920 (1924), U źródeł niemocy Rzpltej (1924) i Moje pierwsze boje (1925).
• W Warszawie, obok Parku Saskiego i ul. Królewskiej, znajduje się placmarsz. Józefa Piłsudskiego. W 1995 r. wzniesiono w tym miejscu pomnik marszałka. Trzy lata później powstał również drugi monument – przy Belwederze, w oficjalnym miejscu urzędowania Piłsudskiego jako naczelnika państwa.