Teren Starego Miasta w Warszawie wyznacza plac Zamkowy oraz stojący w jego wschodniej pierzei Zamek Królewski. Ta dawna rezydencja królów polskich, wzniesiona w XV w., stanowiła niegdyś centrum administracyjno-polityczne całego państwa polskiego. Na środku placu Zamkowego znajduje się charakterystyczny monument – kolumna Zygmunta III Wazy, polskiego monarchy szwedzkiego pochodzenia, który w 1596 r. podjął decyzję o przeniesieniu dworu królewskiego z Krakowa do Warszawy. Kolumna została ufundowana przez syna Zygmunta – Władysława IV, w połowie XVII w.

W sąsiedztwie Zamku i Placu (istniejącego de facto od XIX w., wcześniej przestrzeń w tym miejscu była nieuregulowana) stoją piękne barokowe i renesansowe kamienice. To tu zamieszkiwali niegdyś mieszczanie – zarówno ci bogaci, jak i biedota, obsługująca dwór królewski.

Obszar Starego Miasta był lokowany na tzw. prawie niemieckim. Starówka posiada regularny kształt otoczony murami miejskimi (dziś zachowały się ich fragmenty), w którego centrum znajduje się czworokątny rynek – centrum dawnej Warszawy. Odbudowany rynek to dziś miejsce tętniące życiem – pełne atrakcyjnych kawiarenek i restauracji. Na środku rynku stoi pomnik Warszawskiej Syrenki – symbolu Warszawy. W ciągu kamienic, w części północno-wschodniej rynku, mieści się z kolei Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, prezentujące dzieje stolicy od najdawniejszych czasów.

To jednak nie koniec tajemnic, jakie kryje w sobie Stare Miasto. Równie ciekawe jak rynek, są poszczególne, malownicze uliczki z interesującymi zabytkami. Od placu Zamkowego odchodzi ul. Piwna – najdłuższa ulica Starego Miasta, przy której stoi jedna z najważniejszych budowli sakralnych miasta, czyli kościół św. Marcina. Został on wzniesiony już w połowie XIV w., przez ówczesnego księcia mazowieckiego Ziemowita. Obecny wygląd świątyni to efekt barkowej przebudowy z wieku XVIII. Kościół pełnił bardzo ważną rolę w 2. połowie XX w. Na przełomie lat 70-tych i 80-tych gromadzili się w nim przedstawiciele środowisk opozycyjnych, przeciwni opresyjnej polityce władz PRL.

Równolegle do Piwnej rozciąga się ul. Świętojańska. Na niej znajduje się inny kościół, istotny dla historii Warszawy, ale i całej Polski. To Archikatedra pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela – miejsce, w którym przez wieki odbywały się królewskie koronacje, śluby i pogrzeby. Tutaj też zaprzysiężona została Konstytucja 3 maja. W podziemiach katedry spoczywa wiele zasłużonych dla Polski osób – m.in. ostatni król Stanisław August Poniatowski, wybitny pianista Ignacy Jan Paderewski, laureat literackiej Nagrody Nobla Henryk Sienkiewicz czy wreszcie prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński.

Ulica Świętojańska ciągnie się w kierunku północno-zachodnim, gdzie dochodzi do rynku, a następnie przechodzi w ulicę Nowomiejską. Północną część Starówki wieńczy Barbakan – budowla obronna z XVI w., stanowiąca umowną granicę między Starym a Nowym Miastem.

Czy wiesz, że… ?

• Podczas II wojny światowej ok. 90% zabudowy Starego Miasta uległo zniszczeniu. Zamek zbombardowano już na początku wojny, we wrześniu 1939 r. Większość kamienic ucierpiała natomiast podczas powstania warszawskiego w 1944 r.
• Pierwszy etap odbudowy Starego Miasta zakończył się już w 1953 r. Oddano wówczas do użytku znaczną część kamienic wraz z rynkiem. Do 1955 r. trwała rekonstrukcja katedry, a w 1974 r. zaprezentowano warszawiakom wykończoną bryłę Zamku Królewskiego (wnętrza rekonstruowano do lat 80-tych).
• W czasach późnego średniowiecza warszawska Starówka kilkukrotnie płonęła. Wynikało to nie tyle z działań wojennych, co zwykłych pożarów (część zabudowań miasta była drewniana). Na skutek licznych przebudów kamienic, zatraciły one swój dawny, gotycki kształt. Stare fragmenty fasad zostały jednak częściowo przywrócone przez konserwatorów w trakcie powojennej odbudowy. Można je dziś dostrzec na ścianach wielu staromiejskich budynków.
• Z warszawskim Starym Miastem wiąże się wiele legend i mitów. W piwnicach kamienicy przy ul. Krzywe Koło 13 miał zamieszkiwać Bazyliszek – przypominający jaszczurkę potwór, który zamieniał w kamień każdego, kto na niego spojrzał.
• Każda ze stron rynku staromiejskiego ma swojego własnego patrona – wybranego spośród wybitnych osobistości związanych z Warszawą w XVIII i XIX w. Są to dawni działacze społeczno-polityczni – Franciszek Barss (strona wschodnia) i Hugo Kołłątaj (strona zachodnia) oraz historyczni prezydenci Warszawy – Jan Dekert (strona północna) i Ignacy Wyssogota Zakrzewski (strona południowa).