Historia Karskiego wiąże się nierozerwalnie z wydarzeniami II wojny światowej. Wówczas to bystry dyplomata – absolwent wydziału prawa i studium dyplomacji oraz szkoły podchorążych – trafił do rosyjskiej niewoli. Jedynie cud sprawił, że Karski umknął z pociągu, zmierzającego do lasów katyńskich – miejsca mordu 22 tys. Polaków.

Uciekinier przeniknął do Warszawy i skontaktował się z przedstawicielami Polskiego Państwa Podziemnego. Atuty Karskiego – znajomość języków obcych i fotograficzna pamięć – zapewniły mu pracę emisariusza, przekazującego informacje o sytuacji w okupowanym kraju.

Misje Karskiego okazały się niełatwe i były związane z częstymi, ryzykownymi podróżami zagranicznymi (oficjalny rząd polski urzędował na emigracji – we Francji, a następnie w Londynie). Podczas jednej z wypraw został aresztowany przez Gestapo. Katowany nie przyznawał się do działań w konspiracji. Był nawet gotów popełnić samobójstwo, jednak ostatecznie został uratowany przez żołnierzy podziemia.

W 1942 r. Jan Karski otrzymał swoją najważniejszą misję – poinformowanie rządów Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych o tragicznej sytuacji polskich Żydów. Raporty Karskiego zostały poprzedzone szczegółowym rozpoznaniem, w tym brawurową infiltracją getta warszawskiego, które emisariusz odwiedził dwukrotnie.

Przerażające relacje Karskiego trafiły do czołowych brytyjskich i amerykańskich polityków, dziennikarzy i artystów. Apele emisariusza nie spotykały się jednak z większych odzewem – były ignorowane lub nie dawano im wiary.

Wspieranie polskiego rządu emigracyjnego uniemożliwiło Karskiemu powrót do kraju, gdzie po wojnie rządzili komuniści. Osiadł w USA i podjął pracę wykładowcy. Już w 1944 r. wydał książkę – Tajne Państwo, opisującą dzieje Polskiego Państwa Podziemnego. Szybko stała się ona bestsellerem na rynku amerykańskim i została przetłumaczona na inne języki.

W ciągu ostatnich dwudziestu lat życia Jana Karski powrócił do swojej niedokończonej misji i otwarciej nawiązywał do czasów wojny. Podczas wykładów i spotkań w USA, Izraelu i Polsce opowiadał o eksterminacji Żydów, własnych próbach zainteresowania świata tym dramatem oraz działaniach, jakie można podjąć, aby zapobiec podobnym wydarzeniom w przyszłości.

Popularyzacja pacyfizmu, tolerancji oraz przypomnienie wydarzeń Holocaustu przysporzyło Karskiemu zwolenników. Otrzymał wiele nagród i wyróżnień, m.in. tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata oraz order Orła Białego – najwyższe polskie odznaczenie państwowe.

Jan Karski zmarł 13 lipca 2000 r. Pochowano go w Waszyngtonie. Podczas uroczystości pogrzebowych oddali mu hołd prezydenci USA i Polski – Bill Clinton i Aleksander Kwaśniewski.

Czy wiesz, że… ?

• Tereny getta warszawskiego, a także obozu przejściowego w Izbicy Lubelskiej, skąd wywożono Żydów do obozów zagłady, Karski infiltrował w przebraniu. Udawał m.in. żołnierza ukraińskiego.
• Jednym ze studentów Jana Karskiego był przyszły prezydent USA Bill Clinton.
• Z uwagi na cenzurę i trudności wydawnicze, polski przekład książki Tajne Państwo pojawił się na rynku dopiero w 1999 r., ponad pięćdziesiąt lat po publikacji oryginału.
• Janowi Karskiemu poświęcono serię rzeźb pomnikowych, tzw. ławeczki Karskiego. Można je znaleźć m.in. w Warszawie, przy Muzeum Żydów Polskich, a także w Kielcach, Łodzi, Nowym Jorku, Waszyngtonie czy Tel-Awiwie.

Karski's story is inextricably linked with the events of World War II. It was then that this clever diplomat - a graduate of the Faculty of Law and Diplomacy and the Cadet School – found himself in Russian captivity. Only by stroke of luck did Karski escape from the train, which was going to Katyń forest - a place of the murder of 22 thousand Poles.

As a fugitive he got to Warsaw and made contact with representatives of the Polish Underground State. Karski's skills - knowledge of foreign languages and photographic memory - secured him a job as an emissary, transmitting information about the situation in the occupied country.

Karski's missions proved to be difficult and were associated with frequent, risky trips abroad (the official Polish government in exile was located in France and then in London). During one of the expeditions, he was arrested by the Gestapo. He did not admit to being part of the conspiracy even under torture. He was ready to commit suicide, but was eventually rescued by soldiers of the underground.

In 1942 Jan Karski received his most important mission - to inform the governments of the United Kingdom and the United States of the tragic situation of Polish Jews. Karski's reports were preceded by a detailed diagnosis, including a daring infiltration of the Warsaw ghetto, which the emissary visited twice.

Karski's terrifying reports found their way to leading British and American politicians, journalists and artists. His appeals did not receive, however, a response - they were ignored or were not given faith.

Supporting the Polish government in exile prevented Karski from returning to the country which found itself after WWII under Communist rule. He settled in the United States and took a job as a lecturer. In 1944 he published a book - Story of a secret state, describing the history of the Polish Underground State. It quickly became a best-seller in the US and was translated into other languages.

In the last twenty years of his life Jan Karski returned to his unfinished mission and openly talked about the times of war. During the lectures and meetings in the US, Israel and Poland, he spoke about the extermination of the Jews, his own attempts to bring this to the attention of the world and the actions that should be taken to prevent similar occurrences in the future.

Popularization of pacifism, tolerance and a reminder of events of the Holocaust has brought Karski many supporters. He received many awards and distinctions, including the title of Righteous Among the Nations and the Order of the White Eagle - the highest Polish state distinction.

Jan Karski died on July 13, 2000. He was buried in Washington. During the funeral he was honoured by the presidents of the US and Poland - Bill Clinton and Aleksander Kwaśniewski.

Do you know?

• The grounds of the Warsaw ghetto and the transit camp in Izbica Lublin, where Jews were transported to concentration camps, were infiltrated by Karski in disguise. For example, in one of them he was in the semblance of a Ukrainian soldier.
• One of the students of Jan Karski was the future US president Bill Clinton.
• Due to censorship and difficulties in publishing, a Polish translation of the book Story of a secret state appeared on the market only in 1999. More than fifty years after the publication of the original.
• A series of monumental sculptures, the so-called Karski benches were created to commemorate him. You can find them in Warsaw next to the Museum of Polish Jews, as well as in Kielce, Łódź, New York, Washington and Tel Aviv.