Historia Karskiego wiąże się nierozerwalnie z wydarzeniami II wojny światowej. Wówczas to bystry dyplomata – absolwent wydziału prawa i studium dyplomacji oraz szkoły podchorążych – trafił do rosyjskiej niewoli. Jedynie cud sprawił, że Karski umknął z pociągu, zmierzającego do lasów katyńskich – miejsca mordu 22 tys. Polaków.

Uciekinier przeniknął do Warszawy i skontaktował się z przedstawicielami Polskiego Państwa Podziemnego. Atuty Karskiego – znajomość języków obcych i fotograficzna pamięć – zapewniły mu pracę emisariusza, przekazującego informacje o sytuacji w okupowanym kraju.

Misje Karskiego okazały się niełatwe i były związane z częstymi, ryzykownymi podróżami zagranicznymi (oficjalny rząd polski urzędował na emigracji – we Francji, a następnie w Londynie). Podczas jednej z wypraw został aresztowany przez Gestapo. Katowany nie przyznawał się do działań w konspiracji. Był nawet gotów popełnić samobójstwo, jednak ostatecznie został uratowany przez żołnierzy podziemia.

W 1942 r. Jan Karski otrzymał swoją najważniejszą misję – poinformowanie rządów Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych o tragicznej sytuacji polskich Żydów. Raporty Karskiego zostały poprzedzone szczegółowym rozpoznaniem, w tym brawurową infiltracją getta warszawskiego, które emisariusz odwiedził dwukrotnie.

Przerażające relacje Karskiego trafiły do czołowych brytyjskich i amerykańskich polityków, dziennikarzy i artystów. Apele emisariusza nie spotykały się jednak z większych odzewem – były ignorowane lub nie dawano im wiary.

Wspieranie polskiego rządu emigracyjnego uniemożliwiło Karskiemu powrót do kraju, gdzie po wojnie rządzili komuniści. Osiadł w USA i podjął pracę wykładowcy. Już w 1944 r. wydał książkę – Tajne Państwo, opisującą dzieje Polskiego Państwa Podziemnego. Szybko stała się ona bestsellerem na rynku amerykańskim i została przetłumaczona na inne języki.

W ciągu ostatnich dwudziestu lat życia Jana Karski powrócił do swojej niedokończonej misji i otwarciej nawiązywał do czasów wojny. Podczas wykładów i spotkań w USA, Izraelu i Polsce opowiadał o eksterminacji Żydów, własnych próbach zainteresowania świata tym dramatem oraz działaniach, jakie można podjąć, aby zapobiec podobnym wydarzeniom w przyszłości.

Popularyzacja pacyfizmu, tolerancji oraz przypomnienie wydarzeń Holocaustu przysporzyło Karskiemu zwolenników. Otrzymał wiele nagród i wyróżnień, m.in. tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata oraz order Orła Białego – najwyższe polskie odznaczenie państwowe.

Jan Karski zmarł 13 lipca 2000 r. Pochowano go w Waszyngtonie. Podczas uroczystości pogrzebowych oddali mu hołd prezydenci USA i Polski – Bill Clinton i Aleksander Kwaśniewski.

Czy wiesz, że… ?

• Tereny getta warszawskiego, a także obozu przejściowego w Izbicy Lubelskiej, skąd wywożono Żydów do obozów zagłady, Karski infiltrował w przebraniu. Udawał m.in. żołnierza ukraińskiego.
• Jednym ze studentów Jana Karskiego był przyszły prezydent USA Bill Clinton.
• Z uwagi na cenzurę i trudności wydawnicze, polski przekład książki Tajne Państwo pojawił się na rynku dopiero w 1999 r., ponad pięćdziesiąt lat po publikacji oryginału.
• Janowi Karskiemu poświęcono serię rzeźb pomnikowych, tzw. ławeczki Karskiego. Można je znaleźć m.in. w Warszawie, przy Muzeum Żydów Polskich, a także w Kielcach, Łodzi, Nowym Jorku, Waszyngtonie czy Tel-Awiwie.