Pilecki był związany z wojskiem od młodości. W wieku zaledwie 17 lat został wcielony do armii, walcząc na froncie wschodnim z bolszewikami – między innymi w słynnej Bitwie Warszawskiej. Kiedy w 1921 r. walka o polskie granice właściwie dobiegła końca, młodzieniec został zdemobilizowany i na blisko dwadzieścia lat odwiesił kamasze na kołek.

Wybuch II wojny światowej sprawił, że Pilecki znów trafił do wojska. Walczył w kampanii wrześniowej, jako dowódca kawalerii. Od połowy października 1939 r., w wyniku rozbicia armii polskiej, wojskowy był zmuszony przejść do konspiracji.

Witold (taki pseudonim nosił Pilecki) rozpoczął organizowanie ruchu oporu w okupowanej Warszawie. Już w listopadzie założył Tajną Armię Polską, zajmującą się wywiadem i dywersją. Działania TAP zwróciły uwagę Gestapo, przez co już na wiosnę 1940 r. wielu działaczy podziemia schwytano i wywieziono do niemieckiego obozu zagłady Auschwitz. Podobnych obozów powstawało wówczas więcej, co budziło niepokój polskich konspiratorów.

Kierownictwo Tajnej Armii Polskiej, chcąc zbadać z jakim dokładnie zagrożeniem ma do czynienia, postanowiło przeniknąć do wnętrza obozu Auschwitz, zebrać ważne dane wywiadowcze i zorganizować wewnętrzny ruch oporu. Osobą, wybraną do udziału w tym karkołomnym przedsięwzięciu, był nie kto inny, jak właśnie Witold Pilecki.

Witold został schwytany przez Niemców w czasie łapanki we wrześniu 1940 r. Działał pod fałszywym imieniem i nazwiskiem – Tomasza Serafińskiego, poległego (jak się wówczas wydawało) w kampanii wrześniowej żołnierza. Tuż po umieszczeniu w obozie Pilecki rozpoczął organizowanie konspiracyjnej siatki – Związku Organizacji Wojskowej. Podstawowymi celami ZOW było m.in. podtrzymywanie duchowe towarzyszy niedoli, przekazywanie wiadomości między obozem a światem zewnętrznym, potajemne pozyskiwanie żywności i odzieży oraz przygotowywanie oddziałów, gotowych do odbicia Auschwitz.

W wyniku ponad dwuipółletnich działań Pileckiego, do dowództwa Armii Krajowej przedostało się wiele raportów, opisujących okrucieństwo obozu zagłady. Jednocześnie konspiratorom z ZOW udało się zorganizować kilka spektakularnych ucieczek – m.in. 20 czerwca 1942 r., kiedy opuścili oni mury Auschwitz w przebraniu SS-manów, kradnąc przy okazji samochód komendanta obozu, Rudolfa Hoessa. Sam Pilecki uciekł na wolność w kwietniu 1943 r.

Mimo starań Witolda, plan ataku na Auschwitz nie uzyskał aprobaty AK. Dowództwo uznało, że obóz jest zbyt dobrze strzeżony, a przewaga liczebna wroga zbyt wielka. Za swoje zasługi Pilecki został awansowany do stopnia rotmistrza, w której to randze dotrwał do końca wojny.

W 1947 r. Witold Pilecki został pojmany przez władze komunistyczne i oskarżony o działalność wywrotową na szkodę kraju (wojskowy po wojnie działał w konspiracji, wierząc w możliwość przejęcia władzy przez prawowite władze emigracyjne). Po wielu miesiącach pobytu w katowniach Urzędu Bezpieczeństwa, został skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 25 maja 1948 r. w więzieniu mokotowskim przy ul. Rakowieckiej w Warszawie.

Przez cały okres PRL dokonania Pileckiego były tuszowane przez oficjalną propagandę państwową. Unieważnienie wyroku i rehabilitacja rotmistrza nastąpiły dopiero w 1990 r. Od tego momentu postać Witolda Pileckiego jest regularnie przytaczana jako wzór patriotycznego oddania, odwagi i niezłomności. Poświęca się jej wiele książek, filmów, utworów muzycznych, wznosi pomniki. Pilecki to także patron szkół i akcji społecznych.

Czy wiesz, że… ?

• Przed wstąpieniem do armii, Pilecki należał do zakazanego przez władze rosyjskie harcerstwa.
• Jako aktywny konspirator, Pilecki posiadał wiele nazwisk konspiracyjnych. Działał m.in. jako Roman Jezierski, Leon Bryjak, Jan Uznański czy Witold Smoliński.
• Związek Organizacji Wojskowej posiadał specyficzną strukturę, opartą na systemie tzw. piątek. Do każdej piątki należała grupa konspiratorów (niekoniecznie w liczbie pięciu), których Pilecki darzył zaufaniem. Każda piątka rozwijała się samodzielnie, nie wiedząc nic o działalności pozostałych piątek i wierząc, że stoi na szczycie organizacji. Takie podejście wzbudzało w konspiratorach zapał. Jednocześnie zachowywano najwyższą tajność i niwelowano ryzyko denuncjacji.
• Po ucieczce z obozu Pilecki spotkał prawdziwego Tomasza Serafińskiego, który przeżył walki we wrześniu 1939 roku. Serafiński, tak jak Witold, działał w podziemiu.
• Oświęcim to była igraszka – tymi słowami Pilecki określił swój pobyt w komunistycznych katowniach, porównując je do wcześniejszych doświadczeń z obozu Auschwitz (Oświęcim).
• Pileckiego pochowano w tzw. kwaterze na Łączce – wyodrębnionym kawałku Cmentarza Powązkowskiego w Warszawie, gdzie potajemnie chowano wrogów komunizmu.
• W 2006 r. Witold Pilecki został wyróżniony Orderem Orła Białego – najwyższym polskim odznaczeniem państwowym.
• W 2013 r. Pilecki został awansowany do stopnia pułkownika.