Geneza powstania NSZZ Solidarność jest ściśle związana z wydarzeniami sierpniowymi – falą strajków na polskim Wybrzeżu w 1980 r., przede wszystkim w Stoczni Gdańskiej. Miejscowi pracownicy podjęli strajk okupacyjny, będący wyrazem sprzeciwu wobec nieudolnej polityki władz komunistycznych, prowadzącej do społeczno-gospodarczego kryzysu państwa. W krótkim odstępie czasu do protestów przystąpiła większość przedsiębiorstw z Wybrzeża i innych części kraju.

Nazwa Solidarność po raz pierwszy pojawiła się na sztandarach demonstrantów podczas sierpnia 1980 r., będąc wyrazem społecznego zjednoczenia w walce o wspólne interesy. Oficjalnie zaczęła funkcjonować 10 listopada – w dniu rejestracji związku. Twarzą organizacji oraz jej przewodniczącym został Lech Wałęsa – prosty elektryk, który dzięki naturalnej charyzmie oraz oddanym towarzyszom, działającym na szczeblach lokalnych (takich jak Zbigniew Bujak, Anna Walentynowicz czy Andrzej Gwiazda), pobudził społeczne nadzieje na polityczny przełom.

Na przestrzeni roku Solidarność zorganizowała kilkadziesiąt strajków i manifestacji, sprzeciwiając się działaniom władz. Między oboma stronami dochodziło do wzajemnych niesnasek i nieporozumień, czy wręcz otwartych konfrontacji. Szok wśród działaczy PZPR wywołało uchwalone na zjeździe Solidarności we wrześniu 1981 r. Posłanie do ludzi pracy Europy Wschodniej, wzywające związkowców krajów bloku radzieckiego do wspólnej walki o swoje prawa.

Odważne poczynania Solidarności zostały zahamowane w brutalny sposób, gdy 13 grudnia 1981 r. wprowadzono w Polsce stan wojenny. Władze, zasłaniając się troską o dobro kraju, zdelegalizowały związek i internowały około 5 tys. działaczy (w tym Wałęsę) w 50 ośrodkach odosobnienia. Osoby, którym udało się uniknąć uwięzienia, zaczęły aktywnie działać w podziemiu.

Po zniesieniu stanu wojennego w 1983 r. i uwolnieniu większości członków Solidarności, związek zaczął na nowo aktywnie funkcjonować. Wznowione w 1988 r. strajki stały się bezpośrednią przyczyną rozpoczęcia rozmów z władzą, mających na celu zreformowanie obowiązującego ustroju politycznego.

W kwietniu 1989 r. Solidarność na powrót zalegalizowano, a dwa miesiące później – 4 i 18 czerwca – odbyły się pierwsze, częściowo wolne wybory parlamentarne (nazywane popularnie wyborami czerwcowymi). Ich wyniki okazały się sukcesem Solidarności. Działacze związkowi uzyskali pełną, możliwą do otrzymania pulę mandatów poselskich, co skutkowało utworzeniem pierwszego niekomunistycznego rządu premiera Tadeusza Mazowieckiego. Elektorat solidarnościowy zadecydował także o zwycięstwie Lecha Wałęsy w wyborach prezydenckich w 1990 roku.

W latach dziewięćdziesiątych wpływy Solidarności znacznie osłabły, głównie z uwagi na odejście części działaczy i rozpoczęcie przez nich kariery politycznej w nowotworzonych partiach. Główny cel – zmiana ustroju – został osiągnięty, przez co trzeba było się skupić na rzeczach drobniejszych. Związek działa do dzisiaj, broniąc interesów różnych grup zawodowych.

Czy wiesz, że… ?

• W dniach 3-5 sierpnia 1981 r. w Warszawie doszło do jednej z większych demonstracji Solidarności przed wprowadzeniem stanu wojennego. Dokonano wówczas blokady ronda u zbiegu ulic Marszałkowskiej i Alei Jerozolimskich, w jednym z najbardziej ruchliwych miejsc stolicy. Demonstracja była odpowiedzią na rządową decyzję o obniżeniu ilości wprowadzanych na rynek racji żywnościowych.
• W reakcji na delegalizację Solidarności w grudniu 1981 r., w całym kraju wybuchło wiele strajków, brutalnie tłumionych przez władzę. Najkrwawszy przebieg miała likwidacja strajku w Kopalni Węgla Kamiennego Wujek w Katowicach. Śmierć poniosło tam dziewięciu górników, a kilkudziesięciu zostało rannych.
• W 1996 r. postanowiono nawiązać do idei ruchu społecznego z lat osiemdziesiątych, tworząc powiązaną z NSZZ partię polityczną – Akcję Wyborczą Solidarność. AWS odniosła sukces w wyborach parlamentarnych w grudniu 1997 r., jednak cztery lata później nie zdobyła już żadnego mandatu, co skutkowało jej rozpadem.