Enigma
Henryk Zygalski, Jerzy Różycki i Marian Rejewski – matematycy którzy złamali szyfr niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma
Złamanie szyfru maszyny szyfrującej Enigma to jedno z najważniejszych wydarzeń II wojny światowej. Według szacunków współczesnych historyków, odczytanie zakodowanych przez Niemców informacji pozwoliło skrócić działania wojenne o całe trzy lata, przyczyniając się do uratowania ok. 30 milionów ludzi!
Działalność szpiegowska, polegająca na nasłuchu obcych radiostacji, pełniła ważną rolę już w okresie międzywojennym. Główny cel inwigilacji stanowiły, z uwagi na agresywną politykę III Rzeszy, niemieckie depesze wojskowe. Szyfrowanych przy pomocy Enigmy komunikatów nie był jednak w stanie odczytać żaden z europejskich wywiadów.
Przełom nastąpił w latach trzydziestych, kiedy w polskim referacie wywiadowczym powołano specjalistyczne Biuro Szyfrów. Komórka deszyfrująca dbała o szyfry Wojska Polskiego, stawiając sobie jednocześnie ambitną misję rozwiązania zagadki Enigmy.
Do zadania rozpracowania niemieckiej technologii oddelegowano w 1930 r. trzech najzdolniejszych studentów z Wydziału Matematyki Uniwersytetu Poznańskiego – Henryka Zygalskiego, Jerzego Różyckiego oraz Mariana Rejewskiego. Ostatniemu z młodzieńców umożliwiono nawet wyjazd do Getyngi, gdzie kształcił się ze znajomości języka niemieckiego, niezbędnego do rozszyfrowania Enigmy. Po powrocie, cała trójka naukowców opracowywała kolejne metody matematyczne, które mogłyby pomóc w osiągnięciu celu. Ten udało się osiągnąć ostatecznie w grudniu 1932 r. Tym samym maszyna, uznawana za niemiecki cud techniki, została rozpracowana w niespełna trzy lata!
Przełom w pracach nad Enigmą nastąpił wskutek ścisłej współpracy Polaków z wywiadem francuskim. Niezwykle ważne okazało się również krótkotrwałe przejęcie jednego z egzemplarzy Enigmy, co umożliwiło zapoznanie się z jej mechanizmem oraz stworzenie własnej kopii.
Enigma przypominała z wyglądu maszynę do pisania – z klawiaturą oraz obracającymi się walcami z literami. Ponadto była wyposażona w korbę, która po przekręceniu prowadziła do obrotu tarczy z cyferkami. Całość technologii urozmaicał system wtyczek, zmieniających szyfr w odstępach dobowych, co czyniło go szalenie trudnym do sforsowania. Podczas wpisywania tekstu do Enigmy, na specjalnej powierzchni wyposażonej w okienka wyłaniały się zaszyfrowane litery. W momencie otrzymania depeszy, wpisywano litery zaszyfrowane, a w okienkach zapalały się żarówki, podświetlając tekst przetłumaczony.
Do wybuchu wojny Polacy zaopatrywali wywiady francuski i brytyjski w rozszyfrowane przez siebie informacje. O fakcie złamaniu kodu Enigmy poinformowano sojuszników dopiero w 1939 r. – w momencie gwałtownego pogorszenia stosunków polsko-niemieckich.
W czasie II wojny światowej technologię deszyfrującą Enigmę rozwijali Brytyjczycy. W związku z tym, w wielu opracowaniach historycznych to właśnie im przypisywano złamanie szyfru, zapominając o zasługach Polaków. Oficjalne uznanie roli polskich naukowców w złamaniu kodu Enigmy nastąpiło dopiero po wstąpieniu Polski do NATO w 1999 r.
Czy wiesz, że… ?
- Informacje przekazywane przez Enigmę mogły być szyfrowane na 7905875085625 różnych sposobów!
- Od 1930 do 1932 r., prace nad deszyfracją Enigmy prowadzono w Poznaniu. W obawie przed namierzeniem przez wywiad niemiecki, przeniesiono je do Warszawy, a ostatecznie do podwarszawskich Pyr (obecnie część dzielnicy Warszawa-Ursynów).
- Jerzy Różycki zmarł w 1942 r. w pobliżu Balearów, podczas tajemniczej katastrofy morskiej na Morzu Śródziemnym. Wraz z nim zginęło kilku pracowników Biura Szyfrów, wracających z podróży służbowej w Algierze.
- Henryk Zygalski po wojnie pozostał na emigracji. Osiedlił się na stałe w Wielkiej Brytanii, gdzie uczył matematyki w prowincjonalnej szkole. Zmarł w 1978 r.
- Marian Rejewski po 1945 r. osiedlił się w Polsce. Przez pierwsze lata powojenne, jako były pracownik Biura Szyfrów, był poddawany inwigilacji przez Urząd Bezpieczeństwa. Fakt jego udziału przy rozszyfrowywaniu Enigmy nie został jednak przez komunistów odkryty. O swojej roli przy pracach deszyfrujących Rejewski zaczął wspominać w spisywanych pod koniec życia wspomnieniach oraz w wywiadach i artykułach, publikowanych w latach siedemdziesiątych (wówczas na zachodzie Europy powrócono do tematu Enigmy, po raz pierwszy wzmiankując o polskim udziale przy łamaniu szyfru). Po odkryciu faktycznych zasług Rejewskiego, władze PRL postanowiły uczonego nagrodzić. W sierpnia 1978 r. został on odznaczony przez Przewodniczącego Rady Państwa Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Dwa lata później zmarł.
- 25 stycznia, dla upamiętnienia wyczynu polskich matematyków, obchodzi się w Polsce Dzień Kryptologii. Święto zostało ustanowione w 2007 r., z inicjatywy Wydziału Matematyki i Informatyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.